Γατι υπάρχει η τέχνη;

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι γεννήθηκε το 1932 και σπούδασε στο Κρατικό Ινστιτούτο κινηματογραφίας της Μόσχας.
Ενώ σπούδαζε γύρισε δυο ταινίες μικρού μήκους: Δεν έχει άδεια απόψε (1960) και Το βιολί και το κομπρεσέρ (1961) . Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (1962) κατακτά το χρυσό λιοντάρι στο φεστιβάλ Βενετίας. Το 1966 προβάλλεται η ταινία του Αντρέι Ρουμπλιώφ ,αποσύρεται αμέσως μετά την πρώτη προβολή της στη Μόσχα. Το 1972 γυρίζει το Σολάρις , από το μυθιστόρημα του Στανισλάς Λεμ , ενώ το 1974 προβάλλεται ο καθρέφτης , που προκαλεί σκάνδαλο με το προωθημένο ύφος και το λυρικό υποκειμενισμό που τη χαρακτηρίζει , και το 1979 ο Στάλκερ. Ακολουθούν η Νοσταλγία (1983) και η τελευταία του ταινία η Θυσία (1986 ).
Πέθανε στο Παρίσι το Δεκέμβριο του 1986 .
Ο Ταρκόφσκι , σαν μεταφυσικός στοχαστής και άνθρωπος της εποχής του δε μίλησε μόνο με τον κινηματογράφο ,την τέχνη στην οποία αφιερώθηκε ,αλλά έγραψε ένα έργο που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την πνευματική αυτοβιογραφία του και εκδόθηκε με τίτλο « Ο αποτυπωμένος χρόνος »σε πάρα πολλές μεταφράσεις . Στα Ελληνικά έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Νεφέλη με τον τίτλο «Σμιλεύοντας το χρόνο »


« Γιατί υπάρχει η τέχνη ; Ποιος τη χρειάζεται ; Την έχει πράγματι ανάγκη κανείς ; Τα ερωτήματα αυτά τα θέτει όχι μόνο ο ποιητής , αλλά και κάθε άνθρωπος που αγαπά την τέχνη , ή ο «καταναλωτής » κατά την τρέχουσα έκφραση, που είναι και ενδεικτική για τη σχέση της τέχνης με το κοινό της τον 20 o αιώνα .
Αυτό το ερώτημα θέτουν πολλοί στον εαυτό τους , και ανάλογα με τη σχέση που έχει κανείς με την τέχνη , δίνει και τη δική του απάντηση. Ο Αλεξάντερ Μπλοκ (μεγάλος Ρώσος ποιητής εκπρόσωπος του ρωσικού συμβολισμού ) είπε ότι «ο ποιητής δημιουργεί ομορφιά από το χάος» .Ο Πούσκιν πίστευε ότι ο ποιητής έχει το χάρισμα της προφητείας . Κάθε καλλιτέχνης έχει τους δικούς του νόμους που δεν είναι υποχρεωτικοί για κανέναν άλλο .
Εν πάσει περιπτώσει γίνεται σαφές ότι σκοπός κάθε τέχνης- εκτός αν απευθύνεται στον « καταναλωτή » , σαν εμπορεύσιμο αγαθό – είναι να εξηγήσει στον ίδιο τον καλλιτέχνη και στους γύρω του γιατί ζει ο άνθρωπος , ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης του. Να εξηγήσει στους ανθρώπους για ποιο λόγο εμφανίστηκαν σ’ αυτό τον πλανήτη- ή τουλάχιστον να τους θέσει το ερώτημα .
…Μπορούμε να πούμε πως ότι ο αναμφισβήτητα λειτουργικός ρόλος της τέχνης έγκειται στη μετάδοση γνώσης , μιας γνώσης που εκφράζεται σαν σοκ , σαν κάθαρση .
…Με την τέχνη κατακτά ο άνθρωπος την πραγματικότητα μέσα από μια υποκειμενική εμπειρία .
…Η καλλιτεχνική ανακάλυψη παρουσιάζεται κάθε φορά σαν νέα και μοναδική εικόνα του κόσμου, σαν ιερογλυφικό της απόλυτης αλήθειας . Εμφανίζεται σαν αποκάλυψη , σαν στιγμιαία , παράφορη επιθυμία να γνωρίσουμε διαισθητικά και διαμιάς όλους τους νόμους του παρόντος κόσμου – την ομορφιά και την ασκήμια του ,τη συμπόνια και τη σκληρότητά του , την απεραντοσύνη και τα όριά του .Όλα τούτα ο καλλιτέχνης , αυτός ο sui generis ιχνευτής του απόλυτου, τα εκφράζει δημιουργώντας την εικόνα . Η εικόνα προσφέρει μια γνώση του άπειρου :το αιώνιο μες στο πεπερασμένο , το πνεύμα στην ύλη , το απεριόριστο με συγκεκριμένη μορφή .
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η τέχνη είναι σύμβολο του σύμπαντος , εφόσον έχει σχέση με την απόλυτη πνευματική αλήθεια, που μας την κρύβουν οι θετικιστικές , πρακτικές ενέργειές μας .
…Η τέχνη απευθύνεται σε όλους με την ελπίδα ότι θα αφήσει ίχνη , θα γίνει αισθητή , θα συνταράξει και θα γίνει αποδεκτή , θα κερδίσει ανθρώπους , όχι με αδιάσειστα λογικά επιχειρήματα ,παρά με πνευματική ενέργεια με την οποία φορτίζει ο καλλιτέχνης ένα έργο. Και η μόνη προκαταρκτική μάθηση που απαιτεί η τέχνη δεν συνιστά επιστημονική εκπαίδευση, παρά ξεχωριστό πνευματικό μάθημα .
Η τέχνη γεννιέται και στεριώνει εκεί όπου υπάρχει διαχρονική και ακόρεστη δίψα για το πνευματικό , το ιδεώδες .Μια δίψα που οδηγεί τους ανθρώπους στην τέχνη. Η σύγχρονη τέχνη έχει πάρει λανθασμένη τροπή, καθώς εγκαταλείπει την αναζήτηση του νοήματος της ύπαρξης και επικυρώνει την αυταξία του ατόμου .Ό,τι φιλοδοξεί να είναι τέχνη αρχίζει να μοιάζει εκκεντρική ενασχόληση διαβλητών προσώπων που υποστηρίζουν ότι κάθε ατομική δραστηριότητα έχει καθ αυτήν αξία , απλώς και μόνο ως επίδειξη πεισματικής επιμονής .Στην καλλιτεχνική δημιουργία όμως η προσωπικότητα δεν επιβάλλεται, παρά υπηρετεί μιαν άλλη , ,υψηλότερη και συλλογική ιδέα. Ο καλλιτέχνης είναι πάντοτε υπηρέτης που προσπαθεί μονίμως να ξεπληρώσει το χάρισμα που του δόθηκε. Αλλά ο σύγχρονος άνθρωπος δε θέλει να κάνει την παραμικρή θυσία ,ακόμα κι αν μόνο με τη θυσία επιβεβαιώνεται. Αυτά τα βασικά πράγματα σιγά-σιγά τα ξεχνούμε και χάνουμε αναπόφευκτα κάθε αίσθηση του προορισμού μας …
Όταν αναφέρομαι στην επιθυμία για το ωραίο , στο ιδεώδες ως τελικό σκοπό της τέχνης , η οποία και γεννιέται από τη δίψα γι ’ αυτό το ιδεώδες δεν εννοώ διόλου ότι η τέχνη θα ’ πρεπε να μείνει μακριά από τη «βρωμιά » του κόσμου. Το αντίθετο. Η καλλιτεχνική εικόνα είναι πάντοτε μετωνυμία , όπου το ένα υποκαθιστά το άλλο , το μικρό υποκαθιστά το μεγάλο .Ο καλλιτέχνης , όταν θέλει να μιλήσει για κάτι ζωντανό, χρησιμοποιεί κάτι πεθαμένο. Όταν θέλει να μιλήσει για το άπειρο , δείχνει το πεπερασμένο. Υποκατάσταση… Το άπειρο δεν μπορεί να γίνει ύλη. Αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε την ψευδαίσθηση του άπειρου : την εικόνα.
Ασκήμια και ομορφιά περιέχουν η μια την άλλη .Αυτό το θαυμαστό παράδοξο, με όλο τον παραλογισμό του ,διαποτίζει την ίδια τη ζωή, και δημιουργεί την τέχνη την πληρότητα όπου ένταση και αρμονία γίνονται ένα. Η εικόνα κάνει χειροπιαστή μια ενότητα όπου πολύμορφα διαφορετικά στοιχεία συγκλίνουν και εφάπτονται. Μιλούμε για την εικόνα, περιγράφουμε με λόγια την ουσία της, αλλά αυτή η περιγραφή δεν είναι ποτέ επαρκής. Δημιουργούμε μια εικόνα και την κάνουμε αισθητή. Μπορεί να γίνει αποδεκτή ή όχι, δεν μπορεί όμως να γίνει κατανοητή εγκεφαλικά. Την ιδέα του απείρου δεν την εκφράζει κανείς με λόγια ούτε την περιγράφει , αλλά μπορεί να την συλλάβει μέσω της τέχνης που κάνει χειροπιαστό το άπειρο. Στο απόλυτο φτάνει κανείς με την πίστη και τη δημιουργική πράξη.
…Επιπλέον , η μείζων λειτουργία της τέχνης είναι η επικοινωνία, εφόσον η αλληλοκατανόηση είναι μια δύναμη που ενώνει τους ανθρώπους , και το πνεύμα επικοινωνίας είναι μια από τις πιο σημαντικές πλευρές της καλλιτεχνικής δημιουργίας .
Τα έργα τέχνης, αντίθετα με τα επιστημονικά δεν έχουν πρακτικούς στόχους, με καμία υλική έννοια. Η τέχνη είναι μετα-γλώσσα με την οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να επικοινωνήσουν , να μεταδώσουν πληροφορίες για τον εαυτό τους και να αφομοιώσουν την εμπειρία των άλλων-στοιχεία που δεν έχουν σχέση με πρακτικά οφέλη, παρά με τη συνειδητοποίηση της ιδέας της αγάπης που το νόημά της έγκειται στη θυσία, στο άκρο αντίθετο του πραγματισμού .
Μου είναι αδύνατο να πιστέψω πως ένας καλλιτέχνης μπορεί ποτέ να εργαστεί μόνο και μόνο για να « εκφραστεί » . Η έκφραση του εαυτού του δεν έχει νόημα αν δεν βρίσκει ανταπόκριση .Για να δημιουργηθεί πνευματικός δεσμός με τους άλλους, η έκφραση αυτή πρέπει να αποτελεί μια οδυνηρή πορεία που δεν έχει κανένα πρακτικό όφελος-να είναι εν τέλει πράξη θυσίας . Πάντως , σίγουρα δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθεί κανείς μαζί της για να ακούσει απλώς τον αντίλαλό του !
Η ιδιαίτερη λειτουργία της τέχνης δεν είναι , όπως διατείνονται συχνά , να διαδίδει ιδέες, να μεταδίδει σκέψεις , να χρησιμεύει για παράδειγμα. Σκοπός της τέχνης είναι να ετοιμάσει τον άνθρωπο για το θάνατο ,να οργώσει και να καλλιεργήσει τη ψυχή του, κάνοντάς την να στραφεί στο καλό.
Το έργο τέχνης ζει κι αναπτύσσεται, όπως κάθε ζωντανός οργανισμός, μέσα από την πάλη των αντιθετικών αρχών . Η ιδέα του έργου, αυτό που το καθορίζει, κρύβεται μες στην ισορροπία των αντιθετικών αρχών του ,οπότε είναι αδύνατο να « νικήσει » κανείς ένα έργο τέχνης , δηλαδή να δώσει μια μονόπλευρη εξήγηση της σκέψης και των στόχων του . Γι αυτό και ο Γκαίτε παρατήρησε ότι « όσο λιγότερο προσιτό στη νόηση είναι ένα έργο τέχνης , τόσο πιο μεγάλο είναι »


Από το:
http://www.geocities.com/moiroulas/tarkofski.htm