Η ψυχολογία του θύματος: το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»
Η περίπτωση της Νατάσα Κάμπους, που κατάφερε να ξεφύγει από τα χέρια του ανθρώπου που για οκτώ χρόνια την είχε υπό την ομηρία του, συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Πώς ένας άνθρωπος που ζει σε καθεστώς καταπίεσης, είναι όμηρος και βρίσκεται εκεί παρά τη θέλησή του φτάνει στο σημείο να αναπτύξει θετικά συναισθήματα για τον απαγωγέα του, ακόμα και να στεναχωρηθεί για το θάνατό του;
Η απάντηση που δίνουν οι ψυχολόγοι στο παράδοξο αυτό ονομάζεται «Σύνδρομο της Στοκχόλμης».
Από πού προέρχεται η ονομασία «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»;
Η ονομασία «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» δόθηκε στο ψυχολογικό φαινόμενο που παρατηρήθηκε το 1973 στη Στοκχόλμη της Σουηδίας, σε ομήρους μιας τραπεζικής ληστείας. Οι ληστές κράτησαν έξι ημέρες σε ομηρία τους εργαζόμενους της τράπεζας. Σε αυτή την περίπτωση τα θύματα της ομηρίας δημιούργησαν συναισθηματικό δέσιμο με τους θύτες τους, τους οποίους έφτασαν να υπερασπιστούν μετά την απελευθέρωσή τους.
Τι είναι το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»;
Καταρχήν θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι πρόκειται για μια ψυχολογική διαταραχή, με την έννοια ότι πρόκειται για μια φυσιολογική αντίδραση σε μία αφύσικη κατάσταση. Πρόκειται για μια ψυχολογική αντίδραση που παρατηρείται μερικές φορές σε ομήρους, όταν οι όμηροι αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς και δείχνουν αφοσίωση στους θύτες τους, παρά τον κίνδυνο στον οποίο είναι εκτεθειμένοι οι όμηροι.
Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται και σε άλλες ομάδες ανθρώπων, όταν υπάρχει σχέση θύτη-θύματος, εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου, όπως:
* Κακοποίηση γυναικών
* Κακοποίηση παιδιών
* Θύματα αιμομιξίας
* Φυλακισμένοι πολέμου
* Μέλη σεκτών
* Σχέσεις που βασίζονται στην άσκηση εξουσίας και το φόβο
Σχέσεις εξουσίας και το φόβου
Aτομα που βρίσκονται σε μια σχέση εξουσίας και φόβου συχνά δημιουργούν συναισθηματικούς δεσμούς με το άτομο που τα κακοποιεί (συναισθηματικά, σωματική, ή πνευματικά).
Στο γραφείο του ψυχολόγου μερικά από τα άτομα που επιδεικνύουν έντονη έκπληξη αλλά και σοκ είναι αυτά που είχαν εμπλακεί σε εξουσιαστικές σχέσεις. Όταν τελειώνει η σχέση, συχνά σχολιάζουν: «ξέρω πόσο με πλήγωσε αυτός ο άνθρωπος, αλλά ακόμα τον αγαπάω», «δεν ξέρω γιατί, παρόλα όσα μου έκανε, μου λείπει», «ξέρω ότι ακούγεται τρελό, αλλά την θέλω ξανά στη ζωή μου».
Πρόσφατα, κάποιο άτομo εξομολογήθηκε ότι «με το ζόρι κατάφερα να ξεφύγω από αυτή τη σχέση που μου δηλητηρίασε τα καλύτερά μου χρόνια με το ξύλο και τις βρισιές που ανέχτηκα από αυτόν τον άνδρα. Έμαθα ότι βγαίνει με μια άλλη κοπέλα και της κάνει ακριβώς τα ίδια. Ξέρω ότι ακούγεται εντελώς παλαβό, αλλά ομολογώ ότι ζηλεύω».
Οι συγγενείς και οι φίλοι των ανθρώπων οι οποίοι καταφέρνουν να βγουν από τέτοιες άσχημες σχέσεις αισθάνονται ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη και σοκ όταν ακούν τέτοιου είδους σχόλια από τους δικούς τους ανθρώπους που έχουν γίνει το θύμα κάποιου άλλου. Τέτοιες καταστάσεις δύσκολα βγάζουν νόημα και σαφώς δε στέκουν κοινωνικά. Ωστόσο, έχουν ψυχολογικό νόημα.
Συμπτώματα του «Συνδρόμου της Στοκχόλμης»
* Θετικά συναισθήματα από το θύμα προς το άτομο που το κακοποιεί ή το ελέγχει
* Αρνητικά συναισθήματα από το θύμα προς την οικογένειά του, τους φίλους ή τις αρχές που προσπαθούν να το «σώσουν»
* Υποστήριξη για τους λόγους που οδηγούν το θύτη στη συγκεκριμένη συμπεριφορά
* Θετικά συναισθήματα του θύτη προς το θύμα
* Υποστηρικτική συμπεριφορά του θύματος προς τον θύτη, τον βοηθάει και τον στηρίζει
* Ανικανότητα του θύματος να φερθεί με τρόπο που να διαλύσει το δεσμό του με τον θύτη του
Γιατί το θύμα αγαπά το βασανιστή του;
Το συναισθηματικό δέσιμο με τον θύτη αποτελεί στην ουσία μια στρατηγική επιβίωσης για τον άνθρωπο που έγινε θύμα κακοποίησης και φόβου. Το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» αποτελεί κοινή γνώση και συχνά χρησιμοποιείται από την Αστυνομία ως τακτική που αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης των ομήρων.
Η αντίδραση του ψυχολογικού δεσμού με τον θύτη μπορεί να εντοπιστεί και σε ερωτικές ή οικογενειακές σχέσεις, όπου ένα μέλος είναι το θύμα και το άλλο θύτης, ο οποίος με κάποιον τρόπο κακοποιεί το θύμα.
Από ψυχολογική άποψη, το άτομο που γίνεται θύμα και αναπτύσσει συναισθηματικό δέσιμο με τον θύτη του φέρεται, κατά κάποιον τρόπο, κι εντελώς ασυνείδητα, με τον τρόπο που θα λειτουργούσε κι ένα βρέφος, προκειμένου να επιβιώσει.
Το βρέφος συνδέεται, δημιουργεί συναισθηματικό δεσμό με έναν ενήλικα προκειμένου να μεγιστοποιήσει τις πιθανότητές του να το φροντίσει αυτός ο ενήλικας κι έτσι να επιβιώσει. Βάσει ενός ανάλογου μηχανισμού, το θύμα αναπτύσσει έναν συναισθηματικό δεσμό ή ψυχολογικό δέσιμο με τον θύτη του, γιατί αυτός είναι ένας τρόπος να αυξήσει τις πιθανότητές του να επιβιώσει.
Πότε δημιουργείται το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»;
Η ψυχολογική αυτή αντίδραση του συναισθηματικού δεσίματος δε δημιουργείται σε κάθε περίπτωση ομηρίας ή σχέσης κακοποίησης. Φαίνεται ότι υπάρχουν τέσσερις καταστάσεις που καθορίζουν την εμφάνιση του συνδρόμου σε καταστάσεις ομηρίας ή μέσα σε σχέσεις:
* Η αίσθηση του θύματος ότι υπάρχει απειλή στην φυσιολογική ή ψυχολογική επιβίωση του ατόμου και η πεποίθηση ότι ο θύτης θα εκτελέσει την απειλή του
* Η αίσθηση του θύματος ότι υπάρχει μια έστω και μικρή καλοσύνη από τον θύτη προς το θύμα
* Απομόνωση του θύματος από τη γνώμη άλλων ατόμων εκτός από του θύτη
* Η αίσθηση του θύματος ότι δεν υπάρχει δυνατότητα να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση
Πηγή: health.in.gr
